Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение средняя общеобразовательная школа с. ……….
Рассмотрено на заседании МО Согласовано Утверждено Рук-ль ШМО:________ ЗДУВР:________ ___________ приказом директора школы № ___ от «__» ________________2014 г. от «___»____________2014 г. от «__» _______________ 2014г.
РАБОЧАЯ ПРОГРАММА
По
родному языку
____________________________ указать предмет, курс, модуль Учитель
___________
_________________________ Год составления
20 -- -20-- учебный год
Ступень обучения (класс)
начальное общее образование, 3 класс
( начальное общее, основное общее, среднее (полное) общее образование с указанием классов) Общее количество часов по плану
136ч
_______________ Уровень
базовый
(базовый, профильный) Количество часов в неделю
4
_______________ Срок реализации
1 год
________________ Рабочая программа составлена в соответствии с программой по родному языку 1-4 кл. общеобразовательных учреждений авторской программой и учебником «Тыва дыл. 3 класс» для общеобразовательных учреждений/ авторы Ш.Ч. Сат, Н.Ч. Дамба, Н.М. Ондар, Кызыл, 2013. – 166с. «___»_______________ 201-- г. __________________________ (подпись учителя) 1

3-ку класска тыва дылдын программазы

Тайылбыр бижик
3-ку класстын тыва дыл программазын Тыва Республиканын ниити ооредилгезинин эге школага 1-4 класстарга тыва дыл талазы-биле куруне стандарттарынга дууштур тургускан. Ук программа Тыва Республиканын ооредилге, эртем болгаш аныяктар политиказынын яамызынын ооредилге-методиктиг човулелинин чопшээрели-биле 2008 чылда чырыкче парлаттынып ундуртунген. Ооредиглиг план Э.Д. Ондарнын «Методиктиг сумелеринин» (дорт чылдыг эге школанын 3-ку клазынын «Тыва дыл» ному-биле ажылдаар башкыларга дузаламчы. Кызыл – 1988ч) дузазы-биле ажыглаттынмышаан, уругларнын шингээдип алган билиглерин, мергежилдерин, чанчылдарын тыва дыл программазынын негелделеринге дууштур эге класс башкыларынга А.А. Алдын-оолдун «Диктантылар болгаш эдертиглер чыындызы» - биле хынаарын сумелеп турар. Тыва Республиканын ниити ооредилгезинин национал девискээр кезээ 3-ку класс оореникчилеринин ниити сайзыралынче, оларнын билиинин практиктиг болурунче угланмышаан, программаны тургузарда эртемниинин, дес-дараалашкаанын, коргузуглуунун болгаш коммуникативтиг принциптерге даянып база уругларнын назы-харын барымдаалап тургаш тургускан. 3-ку класска Ш.Ч. Сат, Н.Ч. Дамба, Н.М. Ондар «Тыва дыл» номун Тыва Республиканын ниити болгаш профессионал ооредилге яамызы бадылап, 2013 чылда парладып ундурген.
Ниитизи-биле программа ёзугаар 3-ку класска тыва дыл неделяда 4 шак, чылда 136 шак кылдыр бердинген.
1- ги улдун – 36 шак 2- ги улдун – 28 шак 3- 3-ку улдун – 40 шак 4- 4-ку улдун – 32 шак
Программада негелделер дараазында болуктерден тургустунган:
- 2-ги класска алган билиглерин, мергежилдерин болгаш чанчылдарын системажыдып катаптаары; - уннер болгаш ужуктер; - состер; - чугаа кезектери; - домак; - чыл дургузунда ооренгенин катаптаары. 1-4 класстарга тыва дыл устуку класстарга ооренир тыва дыл болгаш литература эртемнеринин белеткел чадазы болбушаан, колдуунда-ла практиктиг сорулгаларны чедип алырынче угланган.
3-ку класска тыва дылды ооредириринин кол сорулгалары:
1. Уругларны медерелдии-биле шын номчуур, бижиир болгаш шын чугааланыр кылдыр ооредир; 2. Оларга торээн дыл литература талазы-биле эге билиглерни бээр; 3. Уругларны ном ажыглаарынга чанчыктырар болгаш оларнын дылга сонуургалын, номчулгаже болгаш билиглерже чуткулун хайныктырар; 4. Номчулга болгаш бижилге-биле холбаштыр бойдусту, ниитилел амыдыралын хайгаараарынга ундезилээш, оореникчилерни материалистиг узел-бодал-биле чепсеглээр; 2
5. Уругларны мораль болгаш этика талазы-биле кижизидер; 6. Ооренип турар чуулдерни сайгарып, болуктеп деннеп, туннеп билиринге, оларнын иштинден кол богаш чугула чуулдерни тып, тайылбырлаарынга оореникчилерни чанчыктырар. Программаны тургузуп тура дараазында принциптерни сагаан: 1. Коммуникативтиг принцип. Уругларныё тыва дылда аас-чугаазын харылзаалыг чугаага сайзырангай, тодаргай болуру - биле ангы- ангы хевирлерин ажыглап билиринге ооредир. 2. Торээн дылын шын, медерелдиг ажыглап билириниё принциви. 3. Коргузуг материалдарын ажыглаар принцип. 4. Дес-дараалашкаан барымдаалаар принцип. 5. Уругларныё назы-харын барымдаалаан принцип. Тыва дылда ооредилге программазын шингээттингенинин чижек туннелдери. Торээн дылды ооренгенинин туннелинде оореникчилер тыва дылды чонаразындахарылзажырыныё болгаш национал культуразынын кол херексели деп медереп билген турар ужурлуг. Ынчангаш уругларнын торээн дылынга эки хамаарылгазы, дылды шын, частырыг чок ажыглап билиринден хамааржыр. Тыва дыл уругларга ооредилгенин кол дозу база даап боданыышкынынын, медереп билиишкининин, чогаадыкчы чоруун сайзырадырынга кол херексел болур. Тыва дылды ооренип турар уеде оореникчилер аас – биле болгаш бижимел харылзаалыг чугаага бодунун чогаадыкчы чоруун ажыглап, херек медээ - дыннадыгны, ооредилге даалгаларын кууседиринге янзы-буру номнардан (ооредилге номнары, энциклопедия, словарьлар, солун- сеткуулдерден) тып ооренир. Торээн дылды ооренгенинин туннелинде оореникчилерниё чаа ооредилге материалын оорениринге сонуургалы бедип, тыва дылды улаштыр бедик чадага оорениринин дозу болур. Кижизидилге талазы-биле алырга, уруглар чугаа культуразыныё чурумунга, аас чугаазынга, торээн дылынга хамаарылгазы чоннун сагыш- сеткилиниё бедик кодурлуушкунунун херексели деп билип алыр ужурлуг. 3-ку классты доозуп тура тыва дылда программаны билип алганынын планнатынган туннелдери. Личностуг. оореникчилернин ооренип алган турар билиглери: 3
- Тыва дылды боданырынын болгаш чон аразында харылзажырынын эн-не кол херексели деп медереп билири. - ооредилгенин чедиишкинниг болурунун чылдагаанын тып билири; - Тыва дылды билири дээрге-ле национал культуранын чоргааралы болур. - Кижилернин угаан-бодалын болгаш сагыш-сетклин илередир дылдын ангы-ангы хевирлерин сайзырадып билири - Чоннун аас-чугаазынын аялгаларынче кичээнгей салып билири. - Тыва дылга сонуургалы бедип, ону хандыр ооренири болур. - Аас болгаш бижимел чугаага дылды кайы хире билирин боду хынап билири болур. - ооредилгеже, эртем – билигже чуткулдуу; Оореникчилерге хевирлеттинер билиглер: - Торээн дылын камнап билир болгаш оон сайзыраарынга бодунун улуг-хуузун киириштирип турарын медереп билири. - Тыва дылды эстетиктиг овур-хевирнин кижизиттинеринге, кижилер аразында харылзаанын дозу кылдыр шилип алыры болур. Предметтиг. Оореникчилернин ооренип алган турар билиглери: - шын бижилгезин ооренип алганы состерлиг 45—55 хире состуг созуглелди чараш хол-ужуу-биле чазыг чокка дужуруп азы адап бээрге бижиири, анаа херек таварылгаларда улуг секти, айтырыг болгаш кыйгырыг демдектерин шын салыры; - фонетиктиг сайгарылганы кылыры: демдектерин шын салыры; чарары, ажык болгаш ажык эвес уннерни ылгап, состерде уннерни болгаш ужуктерни шын тодарадып билири; - состерни тургузуг талазы-биле сайгарып билири (дазыл, чогаадылга, оскертилге кожумактарын ылгаар); - чугаа кезектерин болгаш оларнын грамматиктиг демдектерин (чуве адынын санын, падежин, кылыг созунун уелерин) билири; - домакта состернин аразында харылзаазын тургузар, оларны сос каттыжыышкыннарын-га чарар; - домактарнын бодун синтаксистиг сайгарылгазын кылыр: чугаалаар сорулгазынын аайы-биле оларнын янзызын тодарадыр, чугула болгаш ийиги черге кежигуннерин ангылаар, оларнын аразында харылзаазын айтырыглар дузазы-биле тургузар; - коллективтии-биле тургускан план езугаар 45—50 хире состуг эдертиг болгаш чогаадыг бижиир. 4
Оореникчилернин ооренип алыр аргалары. - Тыва дылда синоним, антоним состерни деннеп тургаш тып билири; - Бердинген состун долу фонетиктиг сайгарылгазын кылып билири; - Бодунун кылган ажылын долузу-биле хынап, бодунга демдекти шын салып билири; - Чогаадыг бижип тургаш бодунун узел-бодалын долузу- биле бодунун состери-биле аас болгаш бижимел хевирге дамчыдып билири; - Домакта состернин аразында харылзаазын тып, оларны сос каттыжыышкыннарынга чарып билири; - Домактыё синтаксистиг сайгарылгазын кылып билири; - Чугаа кезектерин тып, ангылап билири; - Орфографтыг частырыг туруп болур черни сос иштинден тып билири; Чогаадыкчы ажылдар. Ореникчилернин ооренип алган турар билиглери: - План езугаар созуглелди тургузуп билири; - Бердинген чуруктарга чогаадыгларны тургузуп чогаадып билири; - Даалгаларлыг мергежилгелерни шын, медерелдиг кылып билири; - Тыва дыл кичээлдеринде билиглерин херек кырында чогаадыкчы ажыл уезинде, бодалдарын илередирде, аас болгаш бижимел чугаа уезинде ажыглап билири; Оореникчилернин ооренип алыр аргалары: - Бодунун чогаадыынга чурук чуруп билири; - Дылдын дурумнерин ажыглап тургаш бодунун бодалдарын илередип билири; - Домактарда кылган частырыгларны тып, эдип билири. - Эгезин берген чугааны улаштыр чогаадып билири; МЕТАПРЕДМЕТТИГ Регулятивтиг Оореникчилернин ооренип алган турар билиглери: - Кичээлде кандыг сорулга салдынганын билген турар. 5
- Кичээлдин сорулгаларынга хамаарыштыр бодунун кылыр ужурлуг ажылдарын планнап алыры. - Бодалгалар бодаарда кандыг аргалар ажыглаарын медерелдиг шилип алыр ужурлуг. - Ооредилге уезинде берген даалгаларны дес-дараалаштыр база алгоритм езугаар кылып билир ужурлуг. - Бодунун болгаш эжинин орфографтыг болгаш бижик демдектеринге кылган частырыгларын база боду бодун хынап билир ужурлуг. Оореникчилернин ооренип алыр аргалары: - Башкы-биле демниг ажылдажыышкын уезинде бердинген темага чаа сорулгаларны салып билири; - Кылган ажылдарынга болгаш ажыл уезинде бот хыналданы шын кылып турарын сайгарып, шинчилеп билири; - Бодунун ажылын планнап билири; Ооредиглиг Оореникчилернин ооренип алган турар билиглери: - Ооредилгеге херек билиглерни энциклопедияларны, словарларьны, справочниктерни, ооредилге номнарын, Интернетти ажыглап тургаш тып билири; - Тыва дылда схемаларны, модельдерни, демдектерни ажыглап билири; - Белен таблица, схемаларны, созуглелдерни долдуруп билири; - Дылда уннерни, ужуктерни, состун кезектерин, домак кежигуннерин, бодуун домактарны тып, анализтеп, сайгарып, деннеп, болуктеп билири; - План езугаар ооренген материалды болуктеп, туннеп билири; - Номчаан созуглелдеринден кол утка илередип турар домактарны тып билири; - Состерде орфограммаларны тып билири;

Оореникчилернин ооренип алыр аргалары: - Херек билиглерни библиотекалардан, ооредиглиг литературадан болгаш Интернеттен тып билири; - Медерелдиг болгаш хостуг аас болгаш бижимел чугааны тургузуп билири; - Логиктиг угаап боданыышкынын аас болгаш бижимел чугаага шын тургузуп билири; - Алган медээлерни критиктиг унелеп билири; Коммуникативтиг Оореникчилернин ооренип алган турар билиглери: - Чугаанын диалог хевирин билири. 6
- Эжи-биле ажылдап тургаш кайы арга шын дээрзин эжинин узел-бодалы-биле деннештирип тургаш ниити туннел ундуруп шыдаар ужурдуг. - Оореникчилер аразында сумележип тургаш ниити туннеди ундуруптери - Бодунун узел-бодалын илередип билири. - Билдинмес чуул бар болза катап айтырып тургаш билип алыр аргалыг. - Бот-боттарынын аразында хынажып база кошкак ооренир эштеринге дуза кадып шыдаар ужурлуг. Оореникчилернин ооренип алыр аргалары: - Салып алган сорулгаларын чедип алырда оске кижилернин узел – бодалдарын база дыннап, унелеп билири; - Уруглар боттарынын аразында дузалажып тургаш бот-боттарынын аразында хыналданы шын чорудуп билири; - Аас чугаага ооренип алган билиглерин шын ажыглап билири; - Эжинге дамчыдар херек медээни долу болгаш дес-дараалашкак кылдыр дамчыдып билири; Тыва дылда чыл тончузунде оореникчилернин билип алган турар ужурлуг билиглери. Оореникчилернин ооренип алган турар билиглери: - Тыва дылды боданырынын болгаш чон аразында харылзажырынын эн-не кол херексели деп медереп билири. - Ооредилгенин чедиишкинниг болурунун чылдагаанын тып билири; - Состун тургузуу: дазыл, чогаадылга, оскертилге кожумактары; - Чугаа кезектери: чуве ады, демдек ады, кылыг созу, эдеринчилер; - Домак кежигуннери: чугула болгаш ийиги чергенин кежигуннери. - Коллективтии – биле тургускан план езугаар 45-50 хире состуг эдертиг болгаш чогаадыг бижиир. - Тыва дыл кичээлдеринде билиглерин херек кырында чогаадыкчы ажыл уезинде, бодалдарын илередирде, аас болгаш бижимел чугаа уезинде ажыглап билири; - Ооредилге уезинде берген даалгаларны дес-дараалаштыр база алгоритм езугаар кылып билир ужурлуг. - Ооредилгеге херек билиглерни энциклопедияларны, словарларьны, справочниктерни, ооредилге номнарын, Интернетти ажыглап тургаш тып билири; - Эжи-биле ажылдап тургаш кайы арга шын дээрзин эжинин узел-бодалы-биле деннештирип тургаш ниити туннел ундуруп шыдаар ужурлуг. Оореникчилернин ооренип алыр аргалары: - Чугаа кезектерин тып, ангылап билири; - Орфографтыг частырыг туруп болур черни сос иштинден тып билири; - Торээн дылын камнап билир болгаш оон сайзыраарынга бодунун улуг-хуузун киириштирип турарын медереп билип, эстетиктиг овур- хевирнин кижизиттинеринге, кижилер аразында харылзаанын дозу кылдыр шилип алыры болур. - Дылдын дурумнерин ажыглап тургаш бодунун бодалдарынилередип билири; - Медерелдиг болгаш хостуг аас болгаш бижимел чугааны тургузуп билири; 7
ПРОГРАММА. 3-ку класс. Фонетика, грамматика, шын бижилге болгаш чугаа сайзырадылгазы КАТАПТААШКЫН Уннер болгаш ужуктер (бо темага хамаарышкан ажылдарны ооредилге чылынын дургузунда чорудар). Ажык болгаш ажык эвес уннер, оларны ужуктер-биле демдеглээри. Состун дазылын тодарадыры. Торел состер тывары. Состерни кожурери. Состернин слог болгаш ун-ужук анализи, состерни хажыдыышкын чок, ужуктер кагбайн, ужуктер солувайн, бижип чанчыгарынга оон ужур- дузазы. Дакпырлап бижиир ажык эвес уннер. Дулей (куштуг болгаш кошкак), ыыткыр кошкак ажык эвес уннерни шын бижиири. Ъ (кадыг демдек) хереглээри. Домак. Домактын чугула кежигуннери. СОСТУН ТУРГУЗУУ Состун уткалыг кезектеринин дугайында ниити билиг: дазыл, чогаадылга болгаш оскертилге кожумактары. Дазыл, чангыс дазылдыг состер. Оскертилге кожумаа. Тургузуу бодуун состернин оскертилге кожумактарын тып билири. Чогаадылга кожумаа. Бодуун тургузуглуг состернин чогаадылга кожумактарын тып билири. Состерге чогаадылга болгаш оскертилге кожумактарынын дес-дараалашкаа. Сос иштинге тт, нн, кк деп дакпырлаан уннернин ужуктерин бижиири. Тып, тик, ток, тырт, теп, тут деп состерни болгаш оларнын уткалыг хевирлерин шын бижиири. ЛЕКСИКА Состун лексиктиг утказын тодарадыры. Кожурген болгаш хой уткалыг состер тывары. Оларны чугаага шын ажыглап билири. ЧУГАА КЕЗЕКТЕРИ Чугаа кезектери-биле ниити таныжылга: чуве ады, демдек ады, кылыг созу, ат орну, наречие, сан ады, эвилелдер, эдеринчилер, артынчылар. ЧУВЕ АДЫ Чуве ады, оон утказы, айтырыглары. Чуве адынын саннарга оскерлири (чангыстын саны, хойнун саны). Хойнун санынын кожумактарын шын бижиири. Чангыстын санында чуве аттарын падежтерге оскертири, падежтерин ылгап билири. Утка талазы-биле чоок болгаш удурланышкак чуве аттары. Бодалды шын чиге илередирде чоок уткалыг чуве аттарындан эн тааржырын шилип билири. ДЕМДЕК АДЫ Демдек ады, оон утказы, айтырыглары. Демдек аттарын чуве аттары-биле ажыглаары. Утка талазы-биле чоок болгаш удурланышкак демдек аттары. Бодалды шын болгаш чиге илередир демдек адын шилип билири. 8
ЭДЕРИНЧИЛЕР Эдеринчилернин дугайында ниити билиг. Эн хереглеттингир эдеренчилерни (дээш, дег, дугайында, -биле, ышкаш, башка) практика кырынга ажыглап билири. КЫЛЫГ СОЗУ Кылыг созу, оон айтырыглары. Кылыг созунун уелерге оскерлири (амгы уе, эрткен уе, келир уе). Болбас кылдыныг илередир кылыг состери. ДОМАК. СОС КАТТЫЖЫЫШКЫНЫ Медээ, айтырыг, алгы домактары (чугаалаар сорулгазынын аайы-биле) , кыйгырыг болгаш кыйгырыг эвес домактар (у наяны-биле). Кол сос,соглекчи—домактын чугула кежигуннери. Ийиги черге кежигуннер (хевирлерге чарбас). Домакта состернин харылзаазы. Делгеренгей эвес болгаш делгеренгей домактар. Домак соолунге улуг сек, айтырыг, кыйгырыг демдектери. Сос каттыжыышкыны. Сос каттыжыышкынында состернин харылзаазы. Сос каттыжыышкынында озек болгаш чагырткан сос. СОЗУГЛЕЛ. ХАРЫЛЗААЛЫГ ЧУГАА. Созуглел болгаш оон кол бодалы. Созуглелдин ады (эгези). Созуглелдин янзылары: тоожуушкун, чурумал, угаап боданыышкын (ниити таныжылга). Созуглелде даяныр состер. Созуглелдин янзыларынын (тоожуушкун, чурумал, угаап боданыышкын) болгаш чугаа стильдеринин (чугаалажыр, албан-ёзу, чечен чогаал стильдери) дугайында ниити билиг (таныжылга). Созуглелди логика талазы-биле тонген кезектерге чарары, оларга ат (эге) бээри. Башкынын удуртулгазы-биле созуглелдин планын тургузары. Созуглелдин кезектерин болгаш кезек бурузунде домактарны харылзаштырары (хенертен, бир катап, оон соонда, долгандыр дээн чергелиг состер- биле, ат оруннары болгаш эвилилдер дузазы-биле). Созуглелдернин кол бодалын тодарадыры. Тоожуушкун янзылыг созуглелдин тургузуунун схемазы (эгези, кол кезээ, тончузу). Белен азы коллективтиг тургускан план ёзугаар тоожуушкун янзылыг созуглелдин эдертии (аас-биле). Баш удур белеткел-биле элээн каш сюжеттиг чуруктар азы чангыс чурук езугаар оореникчилернин корген-билгенинге хамаарышкан (оюннар, хайгааралдар, экскурсиялар дугайында дээш о.ө.) аас болгаш бижимел чогаадыглар. Чурумал болгаш угаап-боданыышкын хевирлиг 2—3 хире домактарны аас болгаш бижимел ажылдарынче киирири. Бодунун дугайында кыска чага бижиири. Ээлдек-эвилен болурунун дурумнери. Аас болгаш бижимел чалалга, байыр чедириишкини. Дилег илередиринин состерин ажыглаары. СЛОВАРЬЛЫГ МЕРГЕЖИЛГЕЛЕР (бо ажылды ооредилге чылынын дургузунда чорудар) Ангы-ангы чугаа кезектеринге хамааржыр чангыс дазылдыг состер тывары. Утка талазы-биле чоок болгаш удурланышкак состер тывары. Бодалды илередирде эн херек состу шилип билири. ЧЫЛ ДУРГУЗУНДА ООРЕНГЕНИН КАТАПТААРЫ Созуглел болгаш домак. Медээ, айтырыг, алгы домактары. Кыйгырыг домактары. Состун тургузуу. Ажык эвес уннернин ужуктерин шын бижиири. Чугаа кезектери: чуве ады, демдек ады, кылыг созу, сан ады, эдеринчилер.. 9
ЧАРАШТЫР БИЖИЛГЕ Бижилге гигиеназынын чанчылдарын улам сайзырадыр. Чангыс шугумга бижииринче оореникчилерни шилчидер мергежилгелер. Оореникчилерге берге биче, улуг ужуктерни болгаш оларнын каттыжыышкыннарын бижидерин уламчылаар: 1) з, к, в, ч, б, д, у, ү, я дээш о. ө.; 2) Г, П, Т, Р, З, Е, Ю, У, Y, Д, Ф, К, В дээш о.ө.; 3) Пп, Чч, Рр, Вв, Зз, Уу дээш о.ө. Ол, ое, се, ас, үе, до дээн чергелиг ужуктер каттыжыышкынын узуктел чок тудуштурарынга мергежилгелер. Тус-тузунда оореникчилернин холунун ужуунде чараш, тода бижииринин талазы-биле хажыдыышкыннарны болгаш четпестерни эдер сорулга- биле, ужуктерни болгаш оларнын элементилерин, состерни болгаш домактарны бижидер чергелиг мергежилгелерни кылдыртыры. Состе ужуктерни болгаш одуругда состерни чангыс аай хемчээлдиг ийленчек болгаш шын кылдыр коргузуп, ужуктернин бедиин, калбаан шын сагывышаан, чангыс доора шугум кырынга бижиири. Дурген бижип ооредиринге мергежилгелер. Дурген санаашкын ёзугаар болгаш адап турда состерни, домактарны бижиири. Алфавиттин бичи ужуктерин янзы-буру шыйыглар-биле каттыштырбышаан, дурген тудуштур бижиири. Элээн дурген темп-биле адаан домактарны болгаш улуг эвес, кыска созуглелди хары угда бижип шыдаптарынга оореникчилерни чанчыктырар. ШЫН БИЖИЛГЕЗИН САКТЫП АЛЫР СОСТЕР: Ада-чурт, ажыл-агый, ажыттынар, апаар (болу бээр), апаар (алгаш баар), артык, боо-чепсек, бора-хокпеш, бомбурзек, вертолёт, дангырак, демир- орук, дортен, дуккур, душтеки, инек-караа, имиртин, ирт, катаптаар, каттыжар, каттырар, куш-культура, малгаш, мурнуку, начын, ниити, ортулук, оттур, оъттар, орттенир, почта, радио, суггарар, суггаттыг, телевизор, томаанныг, тураскаал, угаан-сарыыл, хана солун, харыысалга, хаттыг, хуусаа, чадаг-терге, четче, четтирер, чинге-тараа, чунар-бажын, чурттакчы, чуктээр, шокар, шопулак, эртине, эртер (хурал эртер), эрттирер (хуралды эрттирер).
Оореникчилернин билиглеринге, мергежилдеринге болгаш чанчылдарынга кол негелделер.

Оореникчилер 3-ку класс дооскаш, дараазында билиглерни алган турар:
состун тургузуу: дазыл, чогаадылга, оскертилге кожумактары; чугаа кезектери: чуве ады, демдек ады, кылыг созу, эдеренчилер; домак кежигуннери: чугула (кол сос болгаш соглекчи) болгаш ийиги чергенин. Оореникчилернин алган турар мергежилдери: шын бижилгезин ооренип алганы состерлиг 45—55 хире состуг созуглелди чараш хол-ужуу-биле чазыг чокка дужуруп азы адап бээрге бижиири, анаа херек таварылгаларда улуг секти, айтырыг болгаш кыйгырыг демдектерин шын салыры; фонетиктиг сайгарылганы кылыры: демдектерин шын салыры; чарары, ажык болгаш ажык эвес уннерни ылгап, состерде уннерни болгаш ужуктерни шын тодарадып билири; состерни тургузуг талазы-биле сайгарып билири (дазыл, чогаадылга, оскертилге кожумактарын ылгаар); чугаа кезектерин болгаш оларнын грамматиктиг демдектерин (чуве адынын санын, падежин, кылыг созунун уелерин) билири; домакта состернин аразында харылзаазын тургузар, оларны сос каттыжыышкыннарын-га чарар; домактарнын бодун синтаксистиг сайгарылгазын кылыр: чугаалаар сорулгазынын аайы-биле оларнын янзызын тодарадыр, чугула болгаш ийиги черге кежигуннерин ангылаар, оларнын аразында харылзаазын айтырыглар дузазы-биле тургузар; коллективтии-биле тургускан план езугаар 45—50 хире состуг эдертиг болгаш чогаадыг бижиир. 10

3-ку класска тыва дыл эртеминин тематиктиг планнаашкыны. 1 –ги чартык чыл.

№

Кичээлдин темазы

Кичээлдин сорулгазы

Словарь

лыг

ажыл

УУД -ооредилгенн тускайлан кылдыныглары

болгаш баш бурунгаар планнаан туннелдери
(предметтиг, метапредметтиг(оске эртемнер-биле холбаазы), бот-хууда билиглери)
Чугаа

сайзырадыл

газы

Ша

гы

Хуну

план

факт
1-2 Домак. Домактын чугула кежигуннери. Домак дугайында ооренген билиин быжыглаар, домактын чугула кежигуннерин катаптаар. Айыран, Кым? Чуу? Кымнар? Чулер? Деп айтырыгларга харыылаттынар домак кеж- н кол состу тып билири -Канчап тур? Канчанган? Канчаар? деп айтырыгларга харыылаар домак кежигуну- соглекчини тып билири. Предметтиг Чуруктарнын аттарын адааш, харыылаттын ар айтырыын салыр 2 2.09; 3.09 3-4 Домак. Слог. Улуг сек, айтырыг болгаш кыйгырыг демдектери Улуг секти, айтырыг болгаш кыйгырыг демдектерин барымдаалап тургаш домактарны аянныг шын номчуурун, домакта состернин туружун шын сагыырын билиндирер. Илииртээ р, ээлдир сая, Аккыр, уннер, каттар 1.Бижикке домактын утказын барымдаалап, оон соонга мындыг демдектерни салыр: (.) , (?), (!) 2.Домактарны бижиткеш, бижик демдектерин салып билири. Болуктеп болгаш бот-тускайлан ажылдап билирин шингээдип алыры Мерг 16 Чурукка домактар чогаадыр 2 4.09 9.09 5-6 Кым? Чуу? деп айтырыгларга харыылаттынар состер. Чувелер аттары. Кым? Чуу? деп айтырыгларга харыылаттынар состерни домак иштинден тып ооредир. дежурны й Состер чувелернин аттарын, кылдыныын, шынарын, демдээн илередир деп терминни билири. -Кым? Чуу? деп айтырыгларга хар- р состер чувелер аттары болур. Оюн Кым? Чуу? (чуруктан тодарадып адаар) 2 10.09 ; 11.09 7-8 Диктант. Частырыглар-биле ажыл. 2- ги класска ооренген чуулдерни катаптаарынга билиин хынаар. Бот-тускайлан ажылдап билири. Грамматиктиг онаалгалар: 1. Кол сос биле соглекчини шыяр 2. Слогтарга чарып бижиир 2 12.09 ; 15.09 9-10 Чувелернин кылдыныын коргузер состер. Хуу аттарга улуг ужуктер. Канчап тур? Канчанган? Канчаар? деп айтырыгларга харыылаттынар состерни домак иштинден тып ооредир. Самолёт, садик Канчап тур? Канчанган? Канчаар? деп айтырыгларга харыылаттынар состер кылдыныгларны илередир деп практика кырында ажыглап билири. Чувелер аттары адаарга , ол чувелернин кылдыныын коргузер состер немей 2 16.09 ; 17.09 11
адаар 11- 12 Чувелернин шынар демдектерин коргузер состер. Кандыг? Деп айтырыгга харыылаттынар состерни тып ооредир. Аккыр, дизиг, салбактал ган Кым?Чуу? (чувелерни адаар)-
Чуве аттары
Кандыг? (чувелернин шынарын, демдээн илередир)-
демдек аттары
Чуну кылып тур? (ч. кылдыныын илередир)-
кылыг состерин ылгап билири.
Шулукту аянныг номччур 2 19.09 22.09 13 Тест–биле ажыл. Ооренген темаларын шингээдип алганын бижип, шын харыыны бээринге чанчыктырар. Алган билиглерин практика кырынга ажыглап билири 1 23.09 14 Уннер болгаш ужуктер. Ажык болгаш ажык эвес уннер. Ажык болгаш ажык эвес уннерни база уннер биле ужуктерни ылгап билирин чедип алыр. Хурээ, шоор Состер ажык болгаш ажык эвес уннерден тургустунар. Бижикке уннерни ужуктер- биле бижиирин практика кырынга билири.. Кроссворд долдурар 1 24.09 15- 16 Ажык уннер. Ажык уннер кыска болгаш узун болурунг баз оларны шын бижип билирин чедип алыр. Ажык уннерни адаарга, хейнин агымы аас иштинге шаптыкка таварышпас, ыыттар дынналыр. Ажык ун слог тургузарын билири. «Улаштыр аданар» деп оюн 2 26.09 30.09 17- 18 Кыска болгаш узун ажык уннер Кыска богаш узун ажык уннерни сос иштинге шын бижип оорениринге чанчыктырар. Баалык, өрүм Ажык уннер адаарынын аайы- биле кыска богаш узун болур
. Кыска ажык уннер сес:
а, ы,о, у, е, и, ө,ү
Узун ажык уннер
: аа, ыы, оо,уу,ээ,ии, өө, үү. Оларны ылгап фонетиктиг сайгарылга дузазы- биле тып билири. Башкынын адаан состеринден узадыр адаар состу тывар 2 1.10 2.10 19- 20 Ок-биле адаар ажык уннер. Ок- биле адаар ажык уннерлиг состерни сос иштинге шын бижип ооредир. Аът,оът, эът,каът, чаъс,чуък ,дуъш, аъш-чем Аът,оът, эът,каът, чаъс,чуък,дуъш, аъш-чем деп состерге (ъ) хереглеп бижиир. Ол состерде кирген ажык уннерни ок- биле адаар ажык уннер деп адаар болгаш оларны сактып алыры Чурук- биле ажыл 2 3.10 7.10 21- 22 Кадыг болгаш чымчак демдектиг состер. Кадыг болгаш чымчак демдектиг состерни шын бижип ооредир. Рубль, фонарь Кадыг (ъ) болгаш чымчак (ь) демдектерни орус дылдан улегерлеп алган состерни бижиирде хереглээрин практика кырында билири. Шилилгелиг диктант 2 8.10 9.10 23- 24 Е, ё, ю, я деп ужуктерлиг состер. Е, ё, ю, я деп ужуктерни состу адап турда шын тодарадып билиринге ооредир. Е,ё,ю,я деп ужуктер каш унну илередирин фонетиктиг сайгарылга дузазы-биле шингээдип алыры. Шилилгелиг диктант 2 10.10 14.10 25- 26 Хыналда диктант. Грамматиктиг Уругларнын ооренип эрткен билиин хынаар. Грамматиктиг онаалгалар: 1.ок- биле адаар ажык уннерлиг состерни ушта 2 12
сайгарылгалар. Частырыглар- биле ажыл. бижиир 2.кол сос, соглекчини шыярын практика кырынга шингээдип алыры. 27 Ажык эвес уннер. Уругларнын ниити болгаш хуузунда частырыглары- биле ажылдаар. Ыыткыр б/ш дулей уннерни бот-ботарындан ылгап, шын адап, дыннап ооредир. Дурт- сын, дуккур, Т-д,п- б,ш-ж,с- з,к-х-г, 1.А/э уннер дулей б/ш ыыткыр болур.
Дулей

уннернин ужуктери:
к, п, с,т,ф,х,ц,ч,ш,щ
Ыыткыр уннернин ужуктери
: Б, в, г, д, ж, з, й, л, м, н, ң, р деп ылгап билири. Мерг 88 1 28- 29 Сос иштинге ажык эвес уннерни бижиири Ыыткыр болшаг дулей уннернин сос иштинге эптежир аянын билиндирер, шын бижилгезинге чаняыктырар. Дыттыг, кессин чассыг 1.Сос иштинге дулей ун чанынга дулей, ыыткыр ун чанынга ыыткыр ун турар. 2.Сос иштинге катаптаан а/э уннерни ийи ужук- биле бижиир(дакпырлап) шингээдип алыры. «Орай кус» деп чурук- биле ажыл. 2 30- 31 Эгезинде
п
болгаш
т
бижиир состер. Катаптаашкын. П,т деп дулей уннун ужуктерин состерге шын хереглеп бижииринге ооредир. Тыва, туман тын, тайга Эгезинде куштуг частыышкынныг
п
база
т
деп уннерлиг тыва состерин эгезинге, орус дылдан улегерлеп алган эгезинде п, т деп кошкак адаар уннерлиг состренин эгезинге
п
б/ш
т
деп ужуктерни бижиир деп практика кырында шингээдип алыр. Мерг 105 2 32- 33 Хыналда диктант. Частырыглар-биле ажыл. Уругларнын ооренип эрткен билиин хынаар. Сос иштинде ажык эвес уннерни шын бижииринин билиглерин практикага быжыглаар, дулей болгаш ыыткыр уннерни шын дыннап, ылгап билири 2 34- 35 Состун тургузуу (составы). Дазыл. Кожумактар. Оор- ге дазыл дуг-да тодаргай билиндирер. Ажыттын ар, суггарар 1.Хайгааралдар кылып билири. Чай, чайлаглаар, чайлаг, чайын, чайгы -Состернин ниити домей кезээн тыпкаш, айтырыын салыр. «Каттап чордувус» деп чурук- биле ажыл. 2 36- 37 Кожумактар. Чогаадылга кожумаа. Оскертилге кожумаа. Чогаадылга болгаш оскертилге кожумактарын ылгап билиринге чанчыктырар. Тараа+ж ы Бил+иг 1.Дазылга немешкеш, чаа сос чогаадыр кожумактарны чогаадылга кож-ы дээр. 2.Состун кол утказын оскертпес кожумактарны оскертилге кож- ы деп ылгап билири, оларны а¸гылап шыйып билири. 2 38- 39 Чангыс дазылдыг состер. Торел состерни тып билиринге чанчыктырар. Кыш, кыштаг, кыштаар Дараазында билиглерни дурумнер дузазы-биле ши¸гээдип алыры. 1.-Состун дазылы деп чул? -Чангыс дазылдан тург-н состерден аданар 2. Бердинген состерден торел состерни ушта бижээш, кожумактарын ылгаар: унелиг, хыналда, Оюн. -Бир оор-ки состун дазылын адаар, оскелери кожумак 2 13
парламал, унелел, харлыг, унелээшкин, чоорган немей адаар 40- 41 Бот ажыл. Бот ажылда частырыглар- биле ажыл Сос тургузуунга билиин хынаар. Бот-тускайла¸ ажылдап билири. Алган билиглерин практика кырынга ажыглап билири. 1.Грамматиктиг онаалгалар: Торэл состерни ушта бижээш, дазылын, кожумактарын ылгаар 2.Домактын чугула кежигуннерин шыяр. 2 42 Сос иштинге катаптаан ажык эвес уннерни шын бижиири. Сос иштинге ажык эвес уннерни дакпырлай бээр чылдагаанын практика кырынга билиндирер, шын бижилгезин ооредир. Арттар Оттуг оккур Бот-тускайлан ажылда кылган частырыгларын эскерип, ону эдип билири. Состун солгу уну биле кожумактын баштайгы уну домей болза, ол кожа ийи унну ийи ужук- биле бижиирин шингээдип алыры. Мерг 125 1 43 Тып, тип, ток, тырт, теп, тут деп состерни кожумактар немежирге шын бижиири. Бо состерге кожумактар немежирге баштайгы ужуун т- биле эгелеп бижиир деп чувени практика кырынга таныштырар. Тып, тик, тут Болуктеп ажылдап билири. 1.Таблица- биле ажыл. Ток тик теп Токкен тиккен теппес То
г
ер ти
г
ер те
в
ер Чурукка чугаа тур-р 2 44- 45 -дыр, (-дир, - дур, - тыр,- тир,-тур) -даа, - ла (-ле,- на, -не деп артынчы состерни бижиири. Артынчы состу мурнунда турар созунге дефис-биле тудуштуруп бижиирин билиндирер. Дириг- булун -дыр деп артынчы состу база оон янзыларын (- дир,-дур,-дүр, -тыр,-тир,-түр, -тур) хамаарышкан созунге дефис-биле тудуштуруп бижиирин шингээдип алыры. Созуглел- биле ажыл мерг133 2 46- 47 Хыналда диктант. Диктантыда частырыглар- биле ажыл Артынчыларны шын бижииринге хыналда диктант Бот-тускайла¸ ажылдап билири. ооренген билиглерин практика кырынга ажыглап билири. 2 48- 49 Дефистеп бижиир нарын состер. Ийи дазылдан тургустунган нарын состерни дефистеп бижиир дээрзин практика кырынга таныштырар. Улуг- Хем, ак- кок, Алдын- Херел 1. Ийи дазылдан тур-н состерни нарын состер дээр. Нарын состерни дефистеп бижиирин ши¸гээдип алыр. 2.Домакта нарын состерни ушта бижиириир. Ажык-байлак дилеп,ан-мен куштар коруп, аян- чорук кылып, ажа-толдер хоглээн! Созуглел- биле ажыл мерг143 2 50 Нарын состернин шын бижилгезинге быжыглаашкын. Бот ажыл Нарын состернин шын бижилгезин шингээдип алганынга бот ажыл чорудар. Ажылын баш-бурунгаар планнап билири. Бердинген мергежилгелер-биле ажыл. 1 51 Чугаа кезектери. Ниити билиг. Чугаа кезектери болгаш оларнын онзагай талалары- биле таныштырар. Ажылын баш-бурунгаар планнап билири. Схеманы шыяр:
Ч.а Д.а к.с с.а –
бо чугаа кезектери болур. Козенек бурузунге 3-3 сос тып бижиир. Оюн «Шын ада» (чугаа кезээн шын тодарадып билиринге) 1 52- Чугаа кезектерин Чугаа кезектерин айтырыглар Чеди Ажылын баш-бурунгаар планнап билири. Мерг 154 2 14
53 тодарадып билиринге мергежилгелер. дузазы- биле бот- боттарындан ылгап билиринге практиктиг мергежилгелер. дугаар 1.Самбырага состер бижиир .Сос бурузунун соолунге айтырыгны салгаш, кандыг чугаа кезээ болурун айтыр. Ч: Оът(чуу) – ч.а. Оъттуг, оъттаар 54- 55 Чуве ады. Чуве адынын лексиктиг утказы- биле таныштырар. Пионер, студент, колхозчу Дурумнер дузазы-биле болуктеп ажылдап билири. Чувелер коргузер б/ш кым? Чуу? Деп айт- га хар-р состерни
чуве аттары дээр
. Чурукка домактар чогаадыр. 2 56- 57 Чуве аттарынын саннарга оскерлири. Кым? Чүү? Кымнар? Чулер? деп айтырыгларга харыылаттынар чуве аттарын тып билиринге чанчыктырар. Саннарга оскетиринге ооредир. Куш- культура матрос Алган билиглерин практиктиг ажыл дузазы-биле быжыглаары. 1.Бердинген состерни ийи болукке чарып бижиир. Кым? Чуу? Чуруккка чогаадыг бижиир. 2 58- 59 Хыналда диктант. Частырыглар-биле ажыл. Ооренип эрткен билиин хынаар. Бот-тускайла¸ ажылдаары. ооренген билиглерин практика кырынга ажыглап билири. 2 60- 62 Чуве аттарынын падежтерге оскерлири Оореникчилернин хыналда ажылда кылган частырыглар- биле ажылдаар. Бот-тускайла¸ ажылдаары. ооренген билиглерин практика кырынга ажыглап билири. 3 63- 64 Ниити катаптаашкын Ооренип эрткен темаларынга нити катаптаашкын чорудар Бот-тускайла¸ ажылдаары. ооренген билиглерин практика кырынга ажыглап билири. 2
3-ку класска тыва дыл эртеминин тематиктиг планнаашкыны. 2 –ги чартык чыл.

№

Кичээлдин темазы

Кичээлдин сорулгазы

Словарь

лыг

ажыл

УУД -ооредилгенн тускайлан кылдыныглары

болгаш баш бурунгаар планнаан туннелдери
(предметтиг, метапредметтиг (оске эртемнер-биле холбаазы), бот-хууда билиглери)
Чугаа

сайзырадыл

газы

Ша

гы

Хуну

план

факт
1-2 Хуу аттарны шын бижиири Чуве адынын дугайында ооренген билиин быжыглаар, чуве адын хойнун болгаш чангыстын санынче оскертип, падежетерге оскертир билиглерин быжыглаар. Кыдат, Индия, Цейлон, Япония, арга даамалы Кижилернин фамилияларын, аттарын, адазынын аттарын улуг ужуктер-биле эегелп бижиирин билири; Чуве адын падежтерге оскертип, падежин тодарадып билири; Кыска харылзаалыг чугааны тургузуп билири; Хоорайлар, суурлар, тайгалар, даглар, хемнер, Предметтиг Чуруктарнын аттарын адааш, харыылаттын ар айтырыын салыр 15
холдер, черлер аттарын улуг ужук-биле эгелеп бижиирин билири; Топонимиктиг шинчилелдер чорударынга эге билиглерни алган турары, шинчилел ажылдарынын чорудуп, материалдарны чыып билири 3-5 Демдек ады Чувелернин ылгавыр демдээн коргузер, кандыг? чулг? деп айтырыгларга харыылаттынар чугаа кезээ – демдек адынын дугайында ооредир, домакка демдек ады чуве адынга хамааржып чоруур оскерилбес чугаа кезээ дээрзин билиндирер. Демдек адын домакка тып билиринге ооредир 1.Домакта демдек аттарын шын тып, айтырыгны салып билири. 2.Демдек адынын хамааржып чоруур созун тып билири. 3. Демдек адын – оскерилбес чугаа кезээ дээрзин сактып алыры; чувелернин ылгавыр демдээн чугаалап билири; 3. Домактарны бижиткеш, бижик демдектерин салып билири. 4.Болуктеп болгаш бот-тускайлан ажылдап билирин шингээдип алыры Мерг 217, 225, 223 Чурукка домактар чогаадыр 6-7 Хыналда диктант (эдертиг). Частырыглар- биле ажыл. Ооренген темаларын шингээдип алганын бижип, шын харыыны бээринге чанчыктырар. Алган билиглерин практика кырынга ажыглап билири Бот-тускайлан ажылдап билири. Грамматиктиг онаалгалар: 1. Кол сос биле соглекчини шыяр 2. Слогтарга чарып бижиир 8 Катаптаашкын. Демдек ады. Демдек адын домакка тып, айтырыгны шын салып, хамааржып чоруур созун айтып билирин билиглерин быжыглаар 1.Домакта демдек аттарын шын тып, айтырыгны салып билири. 2.Демдек адынын хамааржып чоруур созун тып билири. 3. Демдек адын – оскерилбес чугаа кезээ дээрзин сактып алыры; чувелернин ылгавыр демдээн чугаалап билири; 3. Домактарны бижиткеш, бижик демдектерин салып билири. 4.Болуктеп болгаш бот-тускайлан ажылдап билирин шингээдип алыры 9-11 Сан ады. Чувелернин санын болгаш дугаарын коргузер чугаа кезээ сан адын ооредир. Сан ады домакка чуве ады-биле хереглеттинер дээрзин - Чувелернин санын болгаш дугаарын коргузер , каш? кашкы? каш дугаар? чеже? чугаа кезээ - сан адын , сан ады домакка чуве ады-биле хереглеттинер дээрзин билири. - Тун сан аттары чувелернин узун санын Чувелер аттары адаарга , ол чувелернин кылдыныын 16
билиндирер. Тун сан аттары болгаш дугаар сан аттарынын дугайында ооредир Каш? Чеже? каш дугаар? кашкы? деп айтырыгларга харыылаттынар состерни домак иштинден тып ооредир. коргузер, дугаар сан аттары чувелернин чурум- чыскаалын, дугаарын айтыр дугайында билири. - Каш? Чеже? каш дугаар? кашкы? деп айтырыгларга харыылаттынар состерни домак иштинден тып билири. - Болуктеп болгаш бот-тускайлан ажылдап билири коргузер состер немей адаар 12- 13 Эдеринчилер Эдеринчи состер дугайында, оларны шын бижип билиринге, домакка тып билиринге ооредир - Домакка состернин харылзаазын коргузер чамдык состерни эдеринчилер дээрзин, оларны домакка тып билири; - дег, дээш, дугайында, аразында, иштинде, ышкаш дээн чижектиг эдеринчи состерни хамаарышкан созунден ангы кылдыр бижиирин билири; - Аас болгаш бижимел чугаага эдеринчи состерни шын ажыглаары; - болуктеп болгаш бот-тускайлан ажылдап билири. 14- 15 Хыналда диктинт (тест, эертиг). Частырыглар- биле ажыл. Ооренген темаларын шингээдип алганын бижип, шын харыыны бээринге чанчыктырар. Алган билиглерин практика кырынга ажыглап билири Бот-тускайлан ажылдап билири. 16- 17 Кылыг созу. Кроссворд долдурар 18- 19 Кылыг созунун уелерге оскерлири 20- 21 Кылыг созунун амгы уези 22- 23 Кылыг созунун эрткен уези 24- 25 Кылыг созунун келир уези 26- 27 Катаптаашкын. Кылыг созу. Кылыг созунун уелерге оскерлири Шилилгелиг диктант 28- 29 Хыналда диктант (эдертиг, чогаадыг, тест). Частырыглар-биле ажыл. Шилилгелиг диктант 30- Домак дугайында ниити 17
31 билиглер 32- 33 ЧС. Чогаадыг «Часкы ногаанчыдылга» Мерг 88 34- 36 Медээ, айтырыг, кыйгырыг домактары. ЧС Чурук-биле ажыл. Чогаадыг «Бичии кадарчы» «Орай кус» деп чурук- биле ажыл. 37- 38 Хыналда диктант. Частырыглар-биле ажыл. Мерг 105 39- 40 3-ку улдунда ооренген темаларга ниити катаптаашыкн. Чугаа кезектерин бот- боттарындан ылгап билиринге практиктиг мергежилгелер 41 Домактын кежигуннери «Каттап чордувус» деп чурук- биле ажыл. 42- 43 Домактын чугула кежигуннери 44- 46 Ийиги чергенин кежигуннери Оюн. - 47- 48 Практиктиг мергежилгелер 49- 50 Хыналда диктант. Частырыглар-биле ажыл Мерг 125 51- 53 Домакта санай адаан состернин аразынга биче сек Чурукка чугаа тур-р 54- 57 Домакта состернин харылзаазы Созуглел- биле ажыл мерг133 58- 59 Хыналда диктант. Частырыглар-биле ажыл. 60- Созуглел Созуглел- 18
62 биле ажыл мерг143 63 ЧС Чогаадыг «Ада- иемге дузам» 64- 69 Чыл дургузунда ооренген чуулдерге катаптаашкын Чугаа кезектерин айтырыглар дузазы- биле бот- боттарындан ылгап билиринге практиктиг мергежилгелер Ооренип эрткен темаларынга ниити катаптаашкын чорудар Ажылын баш-бурунгаар планнап билири. 1.Самбырага состер бижиир .Сос бурузунун соолунге айтырыгны салгаш, кандыг чугаа кезээ болурун айтыр. Ч: Оът(чуу) – ч.а. Оъттуг, оъттаар Оюн «Шын ада» (чугаа кезээн шын тодарадып билиринге) 70- 71 Хыналда диктант. Частырыглар-биле ажыл Оореникчилернин хыналда ажылда кылган частырыглар- биле ажылдаар. Бот-тускайла¸ ажылдаары. ооренген билиглерин практика кырынга ажыглап билири. Мерг 154 72 Чыл дургузунда ооренген билиглеринге хыналда кичээл. Ооренип эрткен билиин хынаар. Бот-тускайла¸ ажылдаары. ооренген билиглерин практика кырынга ажыглап билири. Чурукка домактар чогаадыр.
Материал-техниктиг хандырылга.

Литературалар:
1. Тыва дыл. 1-4 класстар. Ооредилге программазы. Кызыл, 2009 2. Ш.Ч. Сат, Н.Ч. Дамба, Н.М. Ондар Тыва дыл. 3 класс. Ниити ооредилге черлеринге оредилге ному. НШХИ, 2013. 3. Н.Ч. Дамба. Тыва дыл. 2 класс. Ажылчын кыдырааш. Кызыл, 2013. 4. Методиктиг сумелер. 19
20