Ныхасы темæ: Æгъдау-царды бындур

Грамматикон темæ: Мивдисæджы тыххæй рацыд æрмæг сфæлхатын.

Урочы нысантœ:

1. Ахуыргæнинæгтæ мивдисæгæй цы зонындзинадтæ райстой, уыдон зæрдыл

æрлæууын кæнын, æмæ сæ ныффидæр кæнын фæлтæрæн куыстыты фæрцы;

2.

Ахуыр кæнын скъоладзауты мивдисæджы хъæздыг лексикæйæ пайда

кæныныл; ныхасы рæзтыл куыст;

3.Сывœллœтты ирон œгъдау œмœ œфсармыл œфтауын.

Эпиграф:

Ирон æфсарм, кæд бирæ хатт дæуыл,

Æз сусæг – æргом рацыдтæн гадзрахат,

Кæд мисхал дæр нæ бафтыдтон дæ кадыл,

Уæддæр дæуыл, дæуыл лæууы мæ уд.

(Ходы Камал)

Урочы цыд

I. Огранизацион хай.

- Уœ бон хорз, мœ зынаргъ сабитœ!

- Æгас цу!

II.Ахуыргœнœджы ныхас

- Сывœллœттœ, абон нœ урочы цœуыл дзурдзыстœм,уый базондзыстœм

дзырдбыд бахынцгœйœ. Фœйнœгыл ис дзырдбыд. Уœ хœс у цухгонд

дамгъœты бœсты сœвœрын мивдисджытœ, уыцы мивдисджытœ чырœгты

бавœрын.

Проблемон уавœр.

Дзырдбыд бахынцгœйœ, сывœллœттœ базондзысты урочы грамматикон œмœ

ныхасы темœтæ.

Хœс: Стъœлфыты бœсты сœвœрын цухгонд мивдисджытœ

Дзырдбыд

1.Чызг…йœ мады (ф

æ

змы)

2.

Æ

з фœндырœй…(ц

æ

гъдин)

3. Сœныкк кœвдœсœй …(д

а

вы)

4. Ма мœ… нанайыл (сардау)

5. Хуры тынтœ…мœ къухыл (тухин)

6. Дœ хуыссœг …(асур)

7. …цу, дœ фœндаг раст (ат

æ

х)

8. Амонд…куысты (агур)

Мивдисœгœй рацыд œрмœг зœрдыл œрлœууын кœнын.

– Цавæр ныхасы хайы кой кæндзыстæм?

– Мивдисæджы.

– Цы хонœм мивдисœг? Цавœр категоритœ ис мивдисœгœн?

(Сывœллœтты дзуаппытœ)

Фœлтœрœн куыстытœ

1.

Нывон - дзырдуатон диктант.

Хœс: Ныффыссын мивдисджытœ нывтœм гœсгœ.

Ама Амайын

Амайын Бадын, хъуыды кœнын цœуын

Х

З

Хœрын œфснайын кœсын, хъусын ныв кœнын

Хœс: 1.Бакусын дзырдты растфыссынадыл.

2. Мивдисджытимœ œрхъуыды кœнын дзырдбœстытœ.

3. Зœгъын,мивдисджытœ сœ арœзтмœ гœсгœ цавœртœ сты,уый.

2.

Уœлдай дзырд айсын рœнхъœй.

1.Кусын, бадын,œххуыс кœнын, лœууын, х

æ

дзар.

2.Ахуыр кœнын, ныв кœнын, цœуын, райсом.

3.Чызг, фыссын, аразын, уарзын.

3.Хœс: Лœвœрд мивдисджытœн бацамонын сœ цœсгом, .нымœц, афон œмœ

здœхœн. Хœслœвœрд сœххœст кœныны фœстœ сывœллœттœ бœлвырд

кœнынц кœрœдзийы куыстытœ œмœ œвœрынц бœрœггœнœнтœ.

Лœууыдтœн-.

Худдзысты-

Фысс-

Балхœдтаин-

Фервœздзынœ-

Бакœсœд-

Кœуин-

Ферфœзын кодта-

Банымайут-

4.Сфœлдыстадон хœслœвœрд. Къœйттœй куыст.

Хœс: Ныртœккœ та мах бафœлвардзыстœм мивдисœджы тыххœй œрхъуыды

кœнын цыппаррœнхъон.

Архайд æмæ ми æвдисын, Ми œвдисын зонын œз,

Номдарæн дæн хорз æмбал. Знон цы уыд,цы уыдзœн сом.

Коммæгæс æм æз вæййын Уœд ныртœккœ дœр мœ бон

Нæй мæнæй хуыздæр æмбал У зœгъын ,цы кусыс ды.

5.Текстыл куыст.

Текст «Хоргалм».

Иухатт раджы кæддæр уызын хоргалммæ курæг æрбацыд,

рæстæгмæ мæ дæ хæдзары цæрын бауадз, зæгъгæ. Хоргалм сразы.

Уызын хæдзайраг сси ’мæ уæдæй фæстæмæ хоргалмы лæппынтæ

сæхицæн бынат нал ардтой — уызыны судзинтæ сæ хъыгдœрдтой

æппынæдзух.

Уæд хоргалм загъта уызынæн: «Æз дæ ардæм æрбауагътон

рæстæгмæ. Ныр дæ судзинтæй мæ лæппынты бон нал у ’мæ дæ курын,

ардыгæй куыд ацæуай».

Уызын загъта: «Кæд искæмæй исты риссы, уæд ацæуæд, мæнæн ам

дæр æвз

æр нæу».

Бакœсын эпиграф.

Саразын беседœ «Æгъдау-царды бындур».

Дзырдуатон куыст: хоргалм – неядовитая змея семейства ужей

Текстмœ хœслœвœрдтœ сœххœст кœнын.

Текстыл кусгœйœ сывœллœтты ис адих кœнын 3 къордыл. Алы къордœн

дœр раттын хицœн хœслœвœрдœ.

1 къорд

1.Баххæст кæнын цухгонд бынæттæ:

А) Рæстæгмæ мæ дæ хæдзары цæрын…

Б) Уызыны судзинтæ сæ …æппынæдзух.

В) Æз дæ ардæм …рæстæгмæ.

2. Цы мивдисджытæй спайда кодтат, уыдон аифтындзæг кæнут.

3. Хъуыдыйады уæнгтæм гæсгæ равзар:

Æз дæ ардæм æрбауагътон рæстæгмæ.

2 къорд.

1.Текстæн раттын æндæр сæргонд.

2. Тексты ссарут мивдисæг æппæрццæгимæ.

3. Лœвœрд мивдисджытæ дзырды хæйттæм гæсгæ равзарын:

æ

рбацыд, хъыгдœрдтой, загъта, æрбауагътон, ацæуæд.

3 къорд

1.

Мивдисджытœ баивын синонимтœй

Æрбацыд-

Бауадз-

Хъыгдœрдтой-

М

æ

бон нал у-

Курын-

Риссы-

2.

Дзуапп раттут фæрстытæн :

– Кæмæ бацыд уызын курæг?

– Цы дзуапп райста?

– Куыд тыхсын кодта уызын йæ фысымты?

– Цы йын загъта хоргалм?

– Цы уыд уызыны дзуапп?

3. Цавæр æмбисæндтæ æрхæссын ис тексты мидисмæ гæсгæ?

Æддагон мыст мидæггаджы асырдта.

Хорз ма ракæн æмæ фыд ма ссарай.

Æфсæрмы кæнын хорз у.

Хуыйы кæримæ куы уадзай, уæд йæ сæрмæ хизы.

-Ахуыргœнœджы ныхас. Хъомыладон куыст.

8. Проектон куыст. Дзырд æгъдау-ы нысаниуæг.

Æгъдау, социалон нормæ – традици кæй сфидар кодта, ахæм индивиды

кæнæ æгас этносы æнæмæнг хи дарыны æгъдау бæрæг царды уавæры.

Æгъдаумæ гæсгæ архайын, æгъдау æххæст кæныныл адæймаджы æфтауынц

куыд йæ мидзондахаст, афтæ æгас æхсæнады тыхфæлгъуыд дæр (кæннод

индивидæн бауайдзæф кодтаиккой, кæнæ ма йыл суанг хъоды дæр

бакодтаиккой, зæгъæм, хъæубæстæ – ирон адæммæ). Ирон фыдæлтыккон

æхсæнады социалон нормæ

у,зæгъæм, уазæгуарзондзинады æгъдау, зиуы æгъдау, скъæфыны æгъдау, кæнг

æ ‘фсымæртæ кæныны æгъдау, искæйы хæдзармæ лæппу хъомыл кæнынмæ

раттыны æгъдау æмæ æнд. ах.

-œгъдау лœджы фарн хъахъхъœны.

-œгъдау хъœдбыны дœр фидауы

-хœдзарœй-хœдзармœ дœр хицœн œгъдау ис

-Де ’гъдау сœфт макуы уœд!!!

- Де ’гъдау дœ къухœй макуы ахауœд!!!

9. Рефлекси .

Уæ хъуыдытæ урочы æрмæджы тыххæй. Фылдæр дзы уæ зæрдæмæ цы

фæцыд?

10. Хæдзармœ куыст: ныффыссын сочинении-тœрхœттœ

«Ирон œгъдау,сœфœн дын нœй!».

Б- бирœ

У-уарзут

З-зонут

Н-нымайут

Ы-

Г-гъдœуттœ