Баш3ортостан Республика8ы м91ариф министрлы1ы (лш9й районы Шафран ауылыны4 урта д5й5м белем бире7 м9кт9бе
«Х92ерге заман талаптарына ярашлы баш3орт теле 89м

929би9те д9рест9ре нинд9й булыр1а тейеш?» тема8ына

доклад
У3ыны: !9ти9туллина Д. Ф. 2015 М91арифты модернизациялау, я4ы федераль д97л9т стандарттарын тормош3а ашырыу баш3орт теле 89м 929би9те у3ытыусылары алдына ю1ары талаптар 3уя. М9кт9пт9 ал1ан белемде артабан тормошта 3улланыр1а 5йр9те7, у3ыусыны4 72аллылы1ын 89м ижади фекерл97ен 972емл9штере7, телм9р м929ни9тен 76тере7, т5рл5 я3лап 76ешк9н ил85й9р 89м ту1ан телен х5рм9т итк9н, 85йг9н ш9хес т9рби9л97 – баш3орт теле 89м 929би9те у3ытыусы8ыны4 т5п ма3саты. Был бурысты 19м9лг9 ашырыу2а, 9лбитт9, у3ытыусыны4 гражданлы3 сифаты, д5й5м м929ни9те, белем ким9ле, 72 аллы ижади эшл97 89л9те, тапшырыл1ан эшк9 3арата бул1ан м5н9с9б9те м58им роль уйнай. Б5г5нг5 у3ытыусы т5рл5 я3лап 76ешк9н, заман мен9н берг9 атлаусы, я4ы алымдар2ы, м91л7м9т технологияларын о6та 3уллана беле7се, 72-72ен9 талапсан, э2л9не7с9н алдын1ы 3арашлы педагог булыр1а тейеш.
Д9рест9р2е педагогик, методик талаптар1а яуап бирерлек итеп ойоштороу 5с5н у3ытыу2ы4 8525мт9ле т5р29рен, ысулдарын, технологияларын э2л9рг9, табыр1а, у4ышлыларын 19м9лг9 индерерг9 к9р9к. Балалар2ы4 танып- беле7 к7некм9л9рен, 72 аллы эшл9рг9 5йр9не7 89л9тен, телм9р эшм9к9рлеген 89м ижади фекерл97ен 76терерг9 яр2ам итк9н саралар 3улланыу мотла3. Д9рес тема8ына, ма3сатына, т5р5н9, у3ыусылар2ы4 й9ш 72енс9леген9, белем ким9лен9 тап килерлек, программа материалын 8525мт9ле 72л9штерерг9 яр2ам итерлек я4ы алымдар, технологиялар 8айлап алыу отошло. Баш3орт теле 89м 929би9те д9рест9ренд9 т9н3итле фекерл97, проблемалы у3ытыу, проект, э2л9не7, 76тере7се 89м баш3а технологиялар2ы 3улланыу эште 3ы2ы3лы, фай2алы итеп ойошторор1а, баланы4 фекерл97 3е798ен, танып-беле7 89л9тен, 85йл97 89м я2ыу телм9рен 76терерг9 булышлы3 ит9. Баш3орт телен 89м 929би9тен 8525мт9ле, сифатлы у3ытыу2ы4 ниге2енд9 шулай у3 у3ыусылар2ы4 д9реск9 тел9к мен9н киле7е, ту1ан телг9 3ы2ы38ыныуы ята. Тел9п баш3арыл1ан, к74елг9 ятышлы эш кен9 и6т9 3ала, баланы4 89л9тен, а4ын 76тер9, д9рест9 улар2ы4 972ем эшм9к9рлеген9 алып кил9. Шуны4 5с5н у3ыусылар2а белем алыу1а ынтылыш, 3ы2ы38ыныу той1о8о уятыу алымдарын 3улланыу мотла3. Беренсе8ен 7т97 5с5н у3ытыусы1а у3ыусылар2ы4 логик фекерл97ен, э2л9не7 89л9тен 76тере7 буйынса системалы эш т5р29рен фай2аланыр1а к9р9к. Бында к7рг92м9лелекте4, техник саралар2ы4 989ми9те 2ур. М969л9н баш3орт теле 89м 929би9те дәрестәрендә, түбәндәге осраҡтарҙа компьютер ҡулланыу яҡшы һөҙөмтәләргә килтерә: -уҡыу материалын аңлатҡанда; -тел күренештәрен үҙләштергәндә; -материалды аңлау өсөн кәрәкле мәғлүмәт эҙләү барышында; -төрлө традицион күнегеүҙәр тәҡдим иткәндә; -белем һәм күнекмәләрен тикшергәндә.
Компьютер технологияһын ҡулланыу уҡытыуҙы индивидуалләштереү дәрәжәһен арттырырға мөмкинлек бирә, һөҙөмтәлә уҡыусы материалды тәрәндән үҙләштерә, уҡытыусы белем тикшереүгә ваҡытты әҙерәк бүлә. Электрон д9реслект9р, 872лект9р, презентациялар, слайдтар 3улланыу, у3ыусылар2ы4 белемен, телм9рен байы3тыра, д9ресте т5рл9ндер9. Класс алдында эстетик зауы3 мен9н эшл9нг9н таблицалар, схемалар, картиналар эле7, техник саралар 3улланыу, т9рби97и 989ми9тле текстар2ы фай2аланыу, у3ытыусыны4 телм9ре, хатт а 85йл97 тоны ла у 3 ы у с ы л а р 2 ы 3ы2ы38ындырыр1а булышлы3 ит9. Проблемалы ситуация тыу2ырыу, к729те7, са1ыштырыу, э2л9не7, анализлау, синтез алымдары шулай у3 989ми9тле. Бала са3та белем алыу1а, ысынбарлы3ты танып-беле7г9 ынтылыш бик к5сл5. У3ыусылар2ы4 ошо 8ы2аттарын 89м й9ш 72енс9лект9рен и69пк9 алып, у3ытыусы улар2а белемде ижади 72л9штере7 89м 3улланыу, 72 аллы тулыландырыу тел9ге т9рби9л97г9 л9 и1тибар итерг9 тейеш. Икенсе т5рл5 9йтк9нд9, баланы4 м9кт9п 972емлеген, ижади эшл97 89л9тен белем алыу ихтыяжына буй8ондорор1а к9р9к. Алдына 3уйыл1ан проблеманы х9л итерг9 ынтыл1ан у3ыусы уйлана, фекер й5р5т9, тикшер9, 8ы1ымталар я8ай. Баш3орт теле 89м 929би9тен9н эш программа8ын 89м д9ресте4 план- конспектын т525г9нд9 т5п талаптар2ы белеп эш итерг9 к9р9к. Улар1а т7б9нд9гел9р2е индерерг9 м5мкин:  д9рест9 психологик комфорт атмосфера8ы булдырып, хе2м9тт9шлек, ижадташлы3 5с5н тейешле аралашыу стиле, тоны булдырыу;  д9рест9р29 “у3ытыусы-у3ыусы”, “у3ыусы-у3ыусы” тибында1ы 72-ара эшм9к9рлек ойоштороу;  ма3сатты у3ыусылар мен9н берлект9 3уйыу;  д9рес барышында у3ытыусыны4 белем бире7 вазифа8ын балалар1а й5км9те7е 89м белем алыу эшм9к9рлеген9 тейешле й7н9леш бире7е;  у3ыу-у3ытыу процесында балалар2ы4у3ыу 89м танып беле7 эшм9к9рлеген активлаштырыу1а й7н9лтелг9н т5рл5 методтар2ы, эш формаларын 89м алымдар2ы фай2аланыу;
 у3ыу-у3ытыу2ы4 репродуктив 89м проблемалы формаларын д9рес ма3сатына ярашлы сиратлаштырып, у3ыусылар2ы 3а1и29л9р 3улланып, ижади эшл9рг9 5йр9те7;  балалар2ы рефлексив эшм9к9рлекк9 к7нектере7;  д9рес материалын б5т9 у3ыусылар2ы4 да 72л9штере7ен9 иреше7 5с5н махсус алымдар 3улланыу  д9реск9 3арата ы41ай мотивация булдырыу;  коммуникатив компетентлы3 формалаштырыу ма3сатында 89р д9рест9 коммуникатив эшм9к9рлек ойоштороу1а й7н9лтелг9н махсус эшт9р (пар2ар2а, т5рк5мд9р29 ) 7тк9ре7;  у3ытыусыны4 балалар2ы4 72 позицияларын, фекерен белдере7ен 89р ва3ыт 3абул ите7е, хуплауы 89м улар2ы аны3 итеп 9йтеп бирерг9 5йр9те7е.
Д9рест9 ним9л9рг9 и1тибар итерг9?
1. *айлау м5мкинлеге (у3ыусыны4 89р 5йр9не7 89м ет9кселек ите7 эшм9к9рлегенд9 8айлау м5мкинлеге булдырыу); 2. Асы3лы3 (белемде бире7 ген9 т7гел, 9 уны4 сикт9рен к7р89те7, у3ыусыны 5йр9нелг9н курс сикт9ренд9 ят3ан проблема алдына 3уйыу); 3. Эшм9к9рлек (у3ыусы 72 эшм9к9рлеге аша белем, к7некм9л9р2е 72л9штерерг9 89м 72ене4 белемен 3уллана алыр1а тейеш); 4. Идеальность – идеяллек, 5лг5л5, 8о3ландыр1ыс (у3ыусылар2ы4 м5мкинлект9рен, 3ы2ы38ыныу2арын, белемд9рен максималь р97ешт9 3улланыу); 5. Кире б9йл9неш (у3ыу процесында даими р97ешт9 76терешле система яр2амында кире б9йл9неш алымдарын контролд9 тотоу). Я4ы стандарттар1а ярашлы д9рест9 у3ыусыны4 тир9-я3ты танып беле7г9 мотивация булдырыу, у1а м9кт9пт9 ал1ан белемде4 тормоштан айырмалы р97ешт9 алын1ан белем т7гел, 9 кире8енс9, у3ыусыны тормош3а 92ерл97, уны танып беле7, тейешле м91л7м9тте э2л9п табыу 89м белем, к7некм9л9р2е реаль тормошта 3улланыр1а м5мкинлеген к7р89те7. Я4ы стандарттар у3ыу ситуация8ы тиг9н я4ы термин индер9, был у3ыу процесыны4 шундай айырым бер9меге у3ыусылар у3ытыусы яр2амында 7229рене4 х9р9к9т предметын билд9л9й29р, т5рл5 у3ыу х9р9к9тт9р
яр2амында уны тикшер9л9р, уны 72г9рт9л9р, м969л9н, формулировка8ын 72г9рт9л9р, й9 7229ренс9 тасуирлай2ар 8.б., 5л5шл9т9 уны х9тер29 3алдыралар. У3ытыусы алдында айырым у3ыу эшм9к9рлеге бер9меге булара3 у3ыу ситуация8ын барлы33а килтер9, шулай у3 у3ыу бурыстарын у3ыу ситуация8ына 9йл9ндер9 беле7 бурысы 3уйыла.
У3ыу

ситуация8ын

барлы33а

килтере7

т7б9нд9гел9р2е

и69пк9

алыр1а тейеш:
1. У3ыусыны4 й9ш 72енс9леге; 2. У3ыу предметыны4 72енс9леге; 3. У3ыусылар2ы универсаль у3ыу эшм9к9рлегене4 формалашыуы. Д9ресте4 план-конспектын т5257 5с5н у3ытыусы и4 т9729 д9ресте4 ма3сатын, у1а ярашлы тибын билд9л9й.
Дәрес типтары
Дәрестең үҙенсәлеге һәм сифаты уның маҡсаттарына, йөкмәткеһенә, үткәреү методикаһына, мәктәптең, уҡытыусының һәм уҡыусыларҙың үҙенсәлектәренә бәйләнгән. Уҡытыусылар тарафынан үткәрелгән күп төрлө дәрестәрҙең дөйөм һыҙаттарын билдәләү өсөн уларҙы классификацияларға кәрәк. Яңы быуын Федераль дәүләт белем биреү стандартарына ярашлы, ниндәй маҡсатҡа йүнәлтелгәнлегенә һәм ниндәй һөҙөмтәләр алырға теләүгә ҡарап, дәрестәр түбәндәге типтарға бүленә: Дәрес тибы Маҡсат Уҡытыуҙың һөҙөмтәһе Яңы белемде тәүгә күрһәтеү (яңы белем менән таныштырыу) дәресе Предмет буйынса яңы белемде тәүге (беренсе тапҡыр) үҙләштереү Үҙ һүҙҙәре менән ҡағиҙәләрҙе, төшөнсәләрҙе, алгоритмдарҙы барлыҡҡа килтереү, өлгө (үрнәк), алгоритм буйынса ғәмәлдәрҙе эшләү Предмет буйынса белемде ҡулланыу дәресе Ҡатмарлы күнегеүҙәрҙе эшләү өсөн предмет буйынса белемде ҡулланыу А й ы р ы м уҡыусылар йәки класс коллективы тарафынан ҡатмарлы күнегеүҙәрҙе эшләү Һығымта яһа у һәм систематизациялау (алған белемде системаға һалыу) дәресе П р е д м е т б у й ы н с а б е л е м д е , у н и в е р с а л ь эшмәкәрлекте систематизациялау Һығымталар буйынса йомғаҡ яһай белеү, универсаль уҡыу эшмәкәрлегенең кимәлен күтәреү
Ҡабатлау дәресе П р е д м е т б у й ы н с а б е л е м д е н ығытыу, универсаль уҡыу эшмәкәрлеген формалаштырыу А й ы р ы м уҡыусылар йәки класс коллективы тарафынан күнегеүҙәрҙе хатаһыҙ эшләү; хатаһыҙ телдән яуап биреү; үҙ хаталарыңды табыу һәм төҙәтеү; бер-береңә ярҙам итеү К о н т р о л ь дәрес (тикшереү дәресе) П р а к т и к э ш тәрҙе башҡарыуҙа предмет буйынса белемде тикшереү Контроль йәки үҙ аллы эштең һөҙөмтәләре Коррекцион (төҙәтеү) дәрес Х а т а л а р өҫтөндә индивидуаль эш Үҙ хаталарыңды табыу һәм төҙәтеү Ҡатнаш дәрес Бер дәрес рамкаларында эшләй алмаған күнегеүҙәрҙе эшләү Ҡуйылған дидактик бурыстарҙы хәл итеү
Уҡыу экскурсияһы Тирә-яҡ мөхитте, күренештәрҙе яҡындан өйрәнеү Р е а л ь т о р м о ш ситуацияларында тирә-яҡ мөхитте, күренештәрҙе яҡындан өйрәнгәндә предмет буйынса белемгә эйә булыу һәм уларҙы ҡулланыу; ижади отчет төҙөү Проекттар эшләү һәм практика дәресе Т е о р е т и к ҡағиҙәләрҙе (положениеларҙы) өйрәнеүҙе практик яҡҡа йүнәлтеү Дәрестәрҙең типологияһы менән бер рәттән хәҙерге методика фәне дәрестең структураһына ла ҙур иғтибар бүлә. Заманса башҡорт теле дәресенә белемде үҙләштереү, синтез (тикшеренеү), ҡабатлау һәм нығытыу, белемде тикшереү, практикала ҡулланыу, үҙ аллы эш кеүек элементтарҙың бер- береһенә бәйләнеп килеүе хас. Яңы быуын Федераль дәүләт белем биреү стандарттарына ярашлы дәрес структураһына үҙгәрештәр индерелде. Дәресте төҙөгәндә иң мөһиме – уҡыусыларҙы төрлө эшмәкәрлеккә өйрәтеү. Дәрестең яңы структураһында түбәндәге этаптарҙы билдәләргә була: - Белем һәм оҫталыҡты актуалләштереү; - Проблема ҡуйыу; - Гипотезалар тәҡдим итеү; - Проблеманы хәл итеү өсөн кәрәкле белемде эҙләү; - Тәүге (беренсел) белемде нығытыу; - Алған белемдең проект эшмәкәрлегендә сағылыуы. Ш9хес 76тере729, т9рби9л9729 баш3орт теле 89м 929би9те д9рест9рене4 роле сик8е2. Д9рес – бала1а белем бире72е4 т5п форма8ы. Белем 89м т9рби9 т5ш5нс9л9ре 72-ара айырыл1ы8ы2 б9йл9нешк9 инг9н. Б5г5нг5 к5нд9 милл9тебе22е 76терер29й ш9хест9р к9р9к. Улар и89 д9рест9 т9рби9л9н9.

Ҡулланылған әҙәбиәт:
1. Аҙнағолов Р. Ғ. Мәктәптә башҡорт теле уҡытыу методикаһы.- Өфө: Китап, 2011. 2. Аслаев Т. Х., Атнағолов С. В., Сынбулатова Ф. Ш. Башланғыс мәктәп уҡыусыларын инша яҙырға өйрәтеү: Уҡытыусылар өсөн методик ҡулланма.- Өфө: Башҡортостан “Китап” нәшриәте, 1995. 3. Аслаев Т. Х., Атнағолова С. В. Башланғыс мәктәптә телмәр мәҙәниәтен үҫтереү дәрестәре. Уҡытыусылар өсөн методик ҡулланма. - Өфө: Китап, 2009. 4.Аҙнағолов Р. Ғ. Һүҙлектәр менән эш төрҙәре.“Башҡортостан уҡытыуысһы”, 2010, № 2. 5. Бикҡужина Т. Ә., Ғафаров Б. Б. Әҙәбиәт дәрестәрендә картиналар файҙаланыу (V – VIII кластар): Уҡыу ҡулланмаһы. Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты. 1992. 6. Баһауетдинова М. И., Йәғәфәрова Г. Н. Башҡорт теле һәм әҙәбиәтенән традицион булмаған дәрестәр (методик ҡулланма ).- Өфө: Информреклама , 2003. 7. Баһаутдинова М. И., Йәғәфәрова Г. Н. Башҡорт теле һәм әҙәбиәте дәрестәрендә яңы технологиялар ҡулланыу (методик ҡулланма ). - Өфө, НМЦ “Педкнига”, 2008. 8. Ғәбитова З. М., Толомбаев Х. А. Урыҫ мәктәптәрендә башҡорт телен уҡытыуҙы ойоштороу буйынса методик кәңәштәр. - Өфө: Башҡортостан, 2006. 9. Ғималова М. Ғ. 5-9 кластарҙа башҡорт әҙәбиәте уҡытыу методикаһы.- Өфө: Китап, 1994. 10. Дәүләтшина М. С. Башҡорт телен уҡытыу методикаһы: башҡорт теле дәүләт теле итеп уҡытылған мәктәптәр өсөн. 1- се киҫәк.- Өфө: Китап, 2010.